"De overheid laat moslimkinderen in de steek"
Filosoof Patrick Loobuyck over de nieuwe schoolstrijd
Dat Lieven Boeve van Katholiek Onderwijs Vlaanderen moslimleerlingen meer ruimte wil geven? Prima. Toch reiken de ambities van filosoof Patrick Loobuyck (41) veel verder. Een schoolvak over burgerschap en filosofie zou verplicht moeten zijn. Voor álle leerlingen. "Maar het katholiek onderwijs doet alles om die plannen tegen te houden."
06-05-16, 18.31u - Joël De Ceulaer
"Ik vergelijk de zuilen vandaag met skeletten", zegt filosoof Patrick Loobuyck. "De macht is er nog, de instellingen en de scholen zijn er nog, maar er hangt als het ware geen levensbeschouwelijk vlees meer aan. Daarom krijg je deze discussies. Er zitten nog maar weinig katholieken in die katholieke scholen, en dus probeert men zichzelf opnieuw uit te vinden. Al is het signaal van het katholiek onderwijs dat moslims welkom zijn natuurlijk niet nieuw."
Als iemand ooit een nieuwe schoolstrijd zal ontketenen, dan is het Loobuyck wel. Zoals Etienne Vermeersch zijn hele leven heeft gevochten voor euthanasie, zo heeft Loobuyck, hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en gastprof aan de UGent, van de strijd voor LEF zijn levenswerk gemaakt - LEF staat voor Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie en moet volgens hem een verplicht schoolvak worden voor alle leerlingen in alle netten. "Als dat lukt voor mijn pensioen, zal ik mijn steentje in de rivier hebben verlegd", lacht Loobuyck. "En ik heb het gevoel dat de geesten volop aan het rijpen zijn, dat de meeste verstandige mensen mijn mening al delen."
De recente aanslagen hebben de discussie over zijn idee fors aangewakkerd. "In veel officiële scholen werden leerlingen van de verschillende levensbeschouwingen toen bij elkaar gezet", zegt Loobuyck. "Dat is net wat ik voor ogen heb: dat alle leerlingen samen één vak volgen waarin ze morele vorming krijgen, waarin ze leren wat burgerschap is, waarin ze kennismaken met alle levensbeschouwingen. Al zal LEF natuurlijk nooit een aanslag kunnen voorkomen, in die zin heeft mijn pleidooi daar niets mee te maken."
Dat Lieven Boeve, de directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen, deze week pleitte voor zogenaamde dialoogscholen, met faciliteiten voor islamitische leerlingen, heeft volgens Loobuyck onrechtstreeks te maken met de discussie over LEF. "Boeve wil alles doen om de invoering van LEF tegen te houden. Dat is volgens mij een van de redenen waarom hij nu zo expliciet dit pleidooi houdt. Maar dat zal tegenvallen, vermoed ik, want zijn pleidooi zal de discussie over LEF alleen maar aanwakkeren."
Vindt u dat pleidooi van Boeve een revolutie?
Patrick Loobuyck: "Nee. Wat nu voorgesteld wordt, is iets wat er al een tijd zit aan te komen. Mieke Van Hecke, de vorige baas van het katholiek onderwijs, was in principe ook niet voor een hoofddoekenverbod. En Boeve heeft dat bij zijn aantreden nog eens herhaald."
Zijn er veel katholieke scholen met een hoofddoekenverbod?
"Strikt genomen is het geen hoofddoekenverbod, want dan moeten ze alle levensbeschouwelijke symbolen verbieden, ook een kruisje. Maar er zijn veel scholen met vestimentaire regels, waar hoofddeksels verboden zijn. Zo kan de top claimen pluralistisch te zijn, terwijl er op het terrein een hoofddoekenverbod geldt. Het is een zogezegd neutrale maatregel die één groep viseert. Ik ken ook gemeenschapsscholen die liever geen moslims aantrekken. Vaak wil men het liefst alleen de witte middenklasse."
Is het in de huidige tijdsgeest niet goed dat Boeve expliciet tegen de moslims zegt dat ze welkom zijn?
"Ja, want ongeveer de helft van de moslimjongeren zit in het katholiek onderwijs. Ik vind het goed dat men duidelijk maakt dat zij zichzelf kunnen zijn. Het is mooi om tegen moslimkinderen te zeggen dat ze volwaardig deel uitmaken van onze samenleving."
Zal er iets veranderen?
"Dat denk ik dus niet. Volgens mij kraaien de moslims te vroeg victorie. In veel scholen zullen de vestimentaire regels gehandhaafd blijven; het zal niet eenvoudig zijn voor directeurs om die nu af te schaffen. Zeker niet als je ziet hoe heftig er wordt gereageerd op deze plannen. Zowel door politici als door sommige ouders. Boeve heeft het over islamlessen buiten de normale uren, dus ook dat verandert niets: iedereen blijft gewoon rooms-katholieke godsdienst volgen."
©Wouter Van Vooren
SHARE'De confessionele levensbeschouwingen komen in de verdrukking en Lieven Boeve vindt in de moslim een bondgenoot'
PATRICK LOOBUYCKZoekt Boeve bondgenoten in de strijd tegen de secularisering?
"Dat is een belangrijk punt. De confessionele levensbeschouwingen komen in de verdrukking en hij vindt vandaag in de moslim een bondgenoot. Het is jammer dat Boeve geen opening maakt naar andere levensbeschouwingen. Mogen atheïsten zich niet welkom voelen in het katholiek onderwijs? Het grootste deel van de leerlingen in katholieke scholen zijn immers geseculariseerd. Hij zou ook kunnen zeggen: we maken het vak katholieke godsdienst facultatief en bieden voortaan ook islam en zedenleer aan."
Zou hij dan de katholieke identiteit niet pas echt in gevaar brengen?
"Een school in India die wordt geleid door katholieke zusters, en waar alle leerlingen hindoe zijn, is dat een katholieke school? Je kunt dat begrip op verschillende manieren invullen. Maar dit is een offensief tegen de secularisering. Dat zie je ook aan de tweets van Rik Torfs, de rector van de KU Leuven. Hij grijpt elke kans om te waarschuwen voor mensen die, zoals ik, pleiten voor een vak levensbeschouwing en filosofie. Hij maakt het idee verdacht, volgens hem zou dat een vorm van staatspedagogie zijn."
Past deze evolutie in de plannen van Torfs?
"Het is een beetje omgekeerd, volgens mij: Torfs heeft zich aangepast. Vroeger heeft hij zich zelfs omfloerst, zoals zo vaak, uitgesproken voor LEF. Maar nu, doordat hij rector geworden is, schrijft hij opiniestukken tégen mijn ideeën. Hij zal beseffen dat er iets op het spel staat voor zijn organisatie."
Torfs heeft lessen godsdienst nodig als afzetgebied voor zijn studenten.
"Ja, de faculteit godsdienstwetenschappen draait daar voor een groot stuk op."
U hebt dat zelf gestudeerd, om godsdienstleerkracht te kunnen worden.
"Dat was een van mijn opties. Maar ik ben tijdens die studie van mijn geloof getuimeld, net doordat ik er zo grondig over studeerde. Ik heb wel de studie afgemaakt."
En na die opleiding hebt u moraalwetenschappen gestudeerd in Gent.
"Met de bedoeling om zedenleer te gaan geven. Want daarvoor was de opleiding destijds in het leven geroepen door wijlen Leo Apostel, om leerkrachten zedenleer af te leveren. De tegenkanting die ik krijg op mijn LEF-voorstel, heeft ook te maken met belangen en postjes en inspecteurs en de macht van een zuil. De vrijzinnige zuil heeft zich nog nooit voor LEF uitgesproken, terwijl ik hen telkens uitdaag om een inhoudelijk tegenargument te geven. Maar dat heb ik nog nooit gehoord."
Is die krachtige verzuiling nog een gevolg van de schoolstrijd van 1958?
"Toen heeft men deze situatie gecreëerd. Die schoolstrijd vond plaats op een moment dat paars aan de macht was, de socialisten en de liberalen. Onderwijsminister Leo Collard nam maatregelen in het nadeel van katholieke scholen en er ontstond een heuse strijd om de ziel van het kind. Daar is in 1958 het schoolpact uit voortgekomen, waarmee de levensbeschouwelijke vrede werd bezegeld. In 1988, toen onderwijs een bevoegdheid van de gemeenschappen werd, heeft men dat principe in de grondwet gezet: alle officiële scholen moeten alle erkende levensbeschouwingen aanbieden. De belangen van de zuilen werden gebetonneerd."
Dat artikel uit de grondwet krijgen, wordt uw levenswerk?
"Precies. Dat heb ik onlangs ook gezegd aan de federale Commissie Grondwet: dat artikel hoort niet in de grondwet, er staat ook niets over aardrijkskunde en geschiedenis in de grondwet. Vlaanderen is bevoegd voor onderwijs, dus het is nogal raar dat de federale grondwet beperkingen oplegt. Maar als ik ervoor pleit om dat artikel uit de grondwet te halen, krijg ik altijd te horen dat we geen nieuwe schoolstrijd nodig hebben."
Zou LEF een nieuwe schoolstrijd betekenen?
"Volgens de zuilen blijkbaar wel. Ik pleit voor eindtermen over levensbeschouwing, ethiek, filosofie, morele vorming en burgerschap. Aan die eindtermen moet dan een vak gekoppeld zijn. Daarnaast mag het katholiek onderwijs nog altijd facultatief of verplicht een vak godsdienst aanbieden. LEF sluit een vak godsdienst niet uit. Ik wil alleen dat we het debat kunnen voeren, en dat kan nu niet, want het staat gebetonneerd in de grondwet. Dus ik wil dat artikel uit de grondwet."
Wat wilt u in het officiële onderwijs?
"Iedereen moet LEF krijgen. In alle netten. Maar als er voldoende mensen zijn die naast LEF ook nog godsdienst of zedenleer willen, dan moet dat bespreekbaar zijn. LEF is iets anders, daarover moeten we niet discussiëren. We discussiëren ook niet over aardrijkskunde en geschiedenis."
Heeft Franstalig België al een stap in uw richting gezet?
"Ja, in plaats van twee uur godsdienst of zedenleer, geeft men daar nog één uur, en wordt het andere uur besteed aan een vak burgerschap en filosofie. Wat ook belangrijk is: leerlingen die een vrijstelling van het vak levensbeschouwing willen, krijgen dat vak meteen twee uur."
Dat is hier in Vlaanderen niet mogelijk.
"Als je hier vrijstelling vraagt, dan zitten je kinderen in de klas zonder iets omhanden. Het mag eens gezegd worden: de Vlaamse overheid is nalatig ten aanzien van mensen die in het officiële onderwijs vrijstelling willen voor het vak levensbeschouwing."
Als het Franstalige systeem hier bestond, zouden veel mensen vrijstelling vragen voor hun kinderen in het officiële onderwijs.
"Ik denk dat we dan een grote verschuiving zouden zien. In 2003 was er al het voorstel om een neutraal vak levensbeschouwelijke oriëntatie te organiseren in het officiële onderwijs, voor mensen die een vrijstelling vroegen. En wie was daar tegen: katholieken én vrijzinnigen. Toen vielen voor mij de maskers af. Waarom zijn de vrijzinnigen tegen een invulling van de vrijstelling? Omdat ze bang zijn dat hun leerlingen dan dat andere, neutrale vak zouden volgen in plaats van zedenleer."
'Spijtig dat ik het moet zeggen, maar het geestelijke en intellectuele leiderschap van onze moslimgemeenschap is huilen met de pet op'
Even naar het islamonderwijs. Dat is er niet zo goed aan toe.
"De islam is erkend in 1974, de eerste lessen werden gegeven in 1978, maar de eerste inspecteurs zijn er pas gekomen in 2005. Dat heeft te maken met het feit dat de moslimgemeenschap slecht georganiseerd raakte, en dat de islam geen sexy onderwerp was - onder druk van het Vlaams Blok en Vlaams Belang durfde geen enkele politicus iets te doen voor die moslims.
Vandaag zijn er wel inspecteurs, maar het zijn er welgeteld drie voor meer dan 700 leerkrachten. En het leerplan staat ook niet op punt."
De levensbeschouwelijke vorming van jonge moslims laat te wensen over?
"Het is spijtig dat ik het moet zeggen, maar het geestelijke en intellectuele leiderschap van onze moslimgemeenschap is huilen met de pet op. De jongeren die het meeste nood hebben aan goeie levensbeschouwelijke vorming en duiding, die laten we in de kou staan. De overheid laat moslimkinderen in de steek. Daarom ben ik zo kwaad op de vrijzinnigen: zij laten dat toe, in plaats van op de kar van LEF te springen."
Om hun zedenleer te beschermen, laten zij moslims in de steek.
"Zo is dat. Zij laten een groep die behoefte heeft aan levensbeschouwelijke vorming, in de steek. Neem nu de vraag: wat is de relatie tussen de sharia en de democratische rechtsstaat, hoe verhoudt de heilige wet zich tot de mensenwet? Moslims weten niet goed hoe ze daarmee moeten omgaan."
En als ze de heilige wet belangrijker vinden dan de mensenwet, staan ze meteen te boek als fundamentalisten.
"Juist. Maar wie heeft hen ooit uitgelegd dat je in een liberale rechtsstaat 100 procent overtuigd mag zijn dat jouw profeet de waarheid in pacht heeft, en tegelijk kunt pleiten voor de liberale rechtsstaat? Dat moet je uitleggen. Veel moslims denken dat de liberale rechtsstaat tégen de islam is. Terwijl dat natuurlijk niet het geval is. Het punt is net dat in een liberale rechtsstaat iedereen zijn eigen profeet mag hebben. Iedereen mag denken dat hij of zij de waarheid in pacht heeft."
SHARE'De reactie van Bart De Wever op de plannen van het katholiek onderwijs is duidelijk ingegeven door de hete adem van het Vlaams Belang'
Vindt een echte katholiek ook niet dat de heilige wet boven de mensenwet staat?
"Een echte katholiek zal dat vinden, al blijven er hier zo niet veel meer over. Maar als de katholieke kerk voorbehoedsmiddelen en abortus en euthanasie verbiedt, dan legt de mensenwet hen niets in de weg. De mensenwet zegt niet dat je voorbehoedsmiddelen moet gebruiken, of dat je abortus of euthanasie moet vragen. Onze wetten zijn er om de vrijheden van mensen te beschermen. Dat kun je uitleggen aan katholieken, maar ook aan moslims. En dat gebeurt te weinig. In het onderwijs moeten we daarmee beginnen."
N-VA heeft de euthanasiewet mogelijk gemaakt, en is nu heel fel tegen het plan van Lieve Boeve. Hoe verklaart u dat?
"N-VA is altijd een ontzuilde partij geweest, net zoals Groen. In die zin zijn hun ethische standpunten niet altijd voorspelbaar. Ik denk dat Lieven Boeve zich ook wel wat heeft verslikt; hij zal deze reactie van De Wever niet ingeschat hebben. Volgens mij is die reactie trouwens duidelijk ingegeven door de hete adem van het Vlaams Belang. Nu de moslimkaart trekken is not done, want dan verliest de N-VA weer stemmen aan Vlaams Belang. De Wever wil de indruk wekken dat zijn partij fors zal optreden tegen de islam."
Sommige mensen verwijzen nu al naar Onderworpen, de roman van Michel Houellebecq waarin een moslimpartij sluipenderwijs aan de macht komt.
"Dat slaat nergens op. De moslims gaan het hier niet overnemen. Ik denk dat ons systeem krachtig en attractief genoeg blijft om weerstand te bieden. Bovendien zijn ze ook niet in de meerderheid, vandaag telt ons land 7 procent moslims. Het katholiek onderwijs geeft ook niet echt iets toe, ze willen die mensen alleen welkom heten."
SHARE'Onderwijs dient niet om belangen te beschermen, maar om het kind te vormen'
PATRICK LOOBUYCKEén ding is duidelijk: dit blijft een van dé debatten van de komende jaren. Uw LEF-voorstel zal nog veel over de tong gaan.
"Voor LEF is het nu of nooit. Minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) wil een debat over de eindtermen, en ze wil daarmee tegen het einde van het jaar rond zijn. Om het vak LEF te kunnen introduceren, moet je er eerst de eindtermen voor definiëren. Als ze dat nu niet doet, kan het vak er niet komen. Ik wil absoluut dat de minister er werk van maakt."
Wie kan daar nu tegen zijn?
"Simpel. Het katholiek onderwijs én de georganiseerde vrijzinnigheid. Zij zullen niet instemmen met die nieuwe eindtermen. Zij weten dat als er eenmaal een LEF-achtig vak komt, dat hun eigen vakken godsdienst en zedenleer ooit kunnen verdwijnen."
Moeten onze volksvertegenwoordigers in het Vlaams Parlement niet het primaat van de politiek opeisen en de belangen van de zuilen overstijgen?
"Absoluut. Onderwijs dient niet om belangen te beschermen, maar om het kind te vormen. Het is de redelijkheid zelve dat LEF in het belang is van alle kinderen en dus van onze samenleving. Of de zuilen overeind blijven, heeft geen belang."
Zit minister Crevits op uw lijn?
"Zij heeft toch al een paar keer publiekelijk laten merken dat zij zeker burgerschap en levensbeschouwelijke geletterdheid belangrijk vindt voor de nieuwe eindtermen. Ook minister-president Geert Bourgeois heeft al gezegd dat ik gelijk heb. Ik hoop nu maar dat zij hun slag kunnen thuishalen."
Zijn de zuilen de voeling met de samenleving niet verloren?
"Volledig. En in het onderwijs zie je dat goed. Mensen die hun kinderen zedenleer laten volgen, weten vaak niet dat de vrijzinnigheid dat organiseert. Ik ken heel wat ouders die gedegouteerd zijn door die vrijzinnige bekeringsdrang. Wat begrijpelijk is, want op sommige lentefeesten hoor je speeches waarin wordt gezegd dat vrijzinnigen de enige mensen zijn die echt nadenken. En dat vind ik erg, dat is sectair."
Hoeveel kinderen in het katholiek onderwijs doen hun eerste communie nog?
"Eén op de drie. En als men godsdienst en zedenleer facultatief maakt, zullen niet veel mensen dat nog volgen. Tussen haakjes: als uw kinderen naar het katholiek onderwijs gaan, mogen ze zelfs niet meedoen aan het lentefeest, als ze dat al zouden willen, omdat ze dan geen 'echte' vrijzinnigen zijn. En in het katholiek onderwijs spreekt men niet eens over dat lentefeest. Men legt wel uit dat hindoes rituelen hebben, en moslims, maar over vrijzinnigen wordt niets verteld."
Tot slot: u hebt al verschillende keren gezegd dat de ontmoskee-ing volop bezig is, in navolging van de ontkerkelijking.
"Dat is zo. Er komen geen moslims bij, er vallen er alleen maar af. Doe er nog drie generaties bij en de moslims in ons land zullen een pak meer geseculariseerd zijn. De cultuurchristenen krijgen het gezelschap van de cultuurmoslims. Dat gaat in tegen het huidige beeld, omdat er veel aandacht is voor radicalisering. Maar die radicalisering is net een reactie op die seculariserende tendensen. In die zin versta ik vrijzinnigen niet, die bang zijn dat religie helemaal gaat terugkomen. Secularisering is een eenrichtingsstraat: als god ergens verdwijnt, komt hij niet meer terug."